Wiki Văn Mẫu
phân tích giá trị nghệ thuật và tư tưởng của đoạn văn tả cảnh ông Huấn Cao cho chữ trong trại giam.
Bài làm
Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám được biết đến là một nhà văn duy mỹ. Ông đã yêu đến say đắm và mê mẩn cái đẹp, ngợi ca cái đẹp, tôn thờ cái đẹp. Theo ông mỹ còn chính là đỉnh cao của nhân cách con người. Ông luôn luôn săn lùng cái đẹp không tiếc công sức. Ông như đã miêu tả cái đẹp bằng kho ngôn ngữ giàu có của riêng ông. Nhưng nhân vật hiện lên trong tác phẩm của Nguyễn Tuân phải là hiện thân của cái đẹp. Đó là những con người tài hoa hoạt động trong những hoàn cảnh, môi trường đặc biệt, phi thường. Nguyễn Tuân đã thật tinh tế khi phát hiện, miêu tả cái đẹp bên ngoài và bên trong của nhân vật. Trong cái đẹp của ông bao gồm cái chân và thiện. Ông còn kết hợp mỹ với dũng. Truyện ngắn đặc sắc “Chữ người tử tù” (1939) trong tập ‘Vang bóng một thời” là áng văn hay nhất, tiêu biểu nhất của Nguyễn Tuân. Giá trị tư tưởng và dụng công nghệ thuật của Nguyễn Tuân được thể hiện chủ yếu trong đoạn văn tả “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có”, cảnh tượng một người tử tù cho chữ một viên quản ngục.
Ông Huấn Cao trong truyện Chữ người tử tù là một nho sĩ tài hoa của một thời đã qua nay chỉ còn “vang bóng”. Nguyễn Tuân như đã sử dụng khéo léo khi dựa vào nguyên mẫu nhà thơ, nhà giáo, một lãnh tụ của khởi nghĩa nông dân là Cao Bá Quát, một người hết sức tài hoa và dũng khí phi thường để sáng tạo ra nhân vật Huấn Cao thật sinh động và cụ thể, Cao Bá Quát trước khi thành lãnh tụ nông dân cũng là thầy giáo. Nguyễn Tuân cũng đã đưa vào truyện hai tính cách nổi bật của nguyên mẫu để xây dựng nhân vật Huấn Cao. Cao Bá Quát xưa kia được biết đến là người viết chữ đẹp nổi tiếng và khí phách lừng lẫy. Xây dựng nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân vừa thể hiện lý tưởng thẩm mỹ của ông lại vừa thỏa mãn tinh thần nổi loạn của ông đối với xã hội đen tối tàn bạo lúc bấy giờ.
Truyện ngắn “Chữ người tử từ” này thì có hai nhân vật chính, một là ông Huấn Cao có tài viết chữ đẹp, một nữa là viên quản ngục say mê chữ đẹp của Huấn quyết tìm mọi cách, mọi giá để có thể “xin chữ” treo trong nhà. Lão coi chữ Huấn Cao như báu vật. Họ đã gặp nhau trong một tình huống oái oăm là nhà ngục. Người có tài viết chữ đẹp lại là một tên “đại nghịch” cầm đầu cuộc khởi nghĩa nông dân (triều đình gọi là nổi loạn, “giặc” đang bị bắt giam chờ ngày thụ hình. Xây dựng lên cốt truyện hết sức độc đáo là con người mê chữ đẹp của ông Huấn Cao lại là một tên quản ngục đại diện cho cái trật tự xã hội ấy. Có thể nói trên bình diện nghệ thuật họ là tri âm tri kỉ, trên bình diện xã hội họ ở hai vị trí đối lập. Tình huống của truyện có tính kịch. Từ tình huống đầy kịch tính ấy, tính cách của hai nhân vật được bộc lộ và tư tưởng chủ đề của truyện được thể hiện một cách sâu sắc.
Nguyễn Tuân thích xây dựng nhân vật trong tình huống phi thường. Một viên quản ngục thì luôn luôn được biết đến là tay sai đắc lực cho bộ máy thống trị lại tha thiết xin chữ một tội phạm. Còn ông Huấn Cao lại được xem là một bậc anh hùng, một nghệ sĩ đâu có dễ dàng cho chữ một kẻ tiểu nhân đang làm nghề tàn ác, lừa lọc. Vậy mà việc cho chữ trong ngục đã diễn ra một cách thật bất ngờ. Huấn Cao nói: “Ta nhất sinh không vì vàng bạc hay quyền thế mà phải ép mình viết câu đối bao giờ”. Huấn Cao ;à người mà luôn coi thường tiền bạc và uy quyền, nhưng Huấn Cao vui lòng cho chữ viên quản ngục vì con người – Viên quản ngục này dường như đã sống giữa chốn bùn nhơ này, nơi người ta chỉ biết sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc lại có kẻ biết trọng người có nghĩa khí, biết tôn quí cái đẹp của chữ nghĩa. “Ta như rất cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài của các người. Nào ta có biết đâu một người như thầy quản đây mà lại có những sở thích cao quí như vậy”. Viên quản ngục lúc này phải nói rằng cũng không dễ gì nhận được chữ của Huấn Cao. Hắn đã bị nghi ngờ, bị đuổi. Có lần hán-viên quản ngục này đã mon men vào ngục định làm quen và biệt đãi Huấn Cao để xin chữ thì lại bị Huấn Cao cự tuyệt: “Người hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn có một điều, là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây”. Về sau hiểu được tấm lòng của viên quản ngục, ông đã nói một lời sâu sắc và cảm động “Thiếu chút nữa ta đã phụ một tấm lòng trong thiên hạ”.
Coi như quản ngục cũng đã khinh cường quyền cũng như tiền bạc. Huấn Cao chỉ trọng những tấm lòng biết coi trọng, yêu cái đẹp, cái tài, có sở thích cao quí. Những con người ấy theo nhân vật Huấn Cao cho rằng là còn giữ được “thiên lương”. Ông Huấn Cao đã cho lời khuyên viên quản ngục bỏ cái nghề nhơ bẩn của mình đi “ở đây khó giữ được thiên lương cho lành vững và rồi cũng đến nhem nhuốc mất cả đời lương thiện đi”.
Huấn Cao còn đẹp hơn thế nữa bởi nhờ ở khí phách. Ông là một người tử tù gần đến ngày tử hình mà vẫn như giữ được tư thế hiên ngang, đúng là khí phách của anh hùng Cao Bá Quát. Đêm hôm ấy, khi lúc trại giam tỉnh Sơn Chỉ còn tiến mõ vọng canh trong đêm, “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có” đã bày ra. Trong một buồng tối cực chật hẹp, có ẩm ướt, đầy màng nhện, đất bừa bãi phân chuột, phân gián, tác giả cố ý miêu tả bằng cách tương phản giữa tính cách cao qúy của Huấn Cao với cái dơ dáy, bẩn thỉu của nhà tù, một hình ảnh thu nhỏ của xã hội lúc bấy giờ.
Có thể nói vẻ đẹp rực rỡ của nhân vật Huấn Cao hiện lên trong đêm viết chữ cho viên quản ngục. Chính trong tình tiết đáng cần phải lưu tâm này, cái mỹ và cái dũng hòa hợp “dưới ánh đuốc đỏ rực của một bó đuốc tẩm dầu, một người tù cổ đeo gông, chân thì lại vướng xiềng xích đang giậm tô nét chữ trên tấm lụa trắng tinh căng trên mảnh ván. Người tù như đã viết xong một chữ, viên quản ngục lại vội khúm núm cất những đồng tiền kẽm đánh ô chữ trên phiến lục óng. Lúc hình ảnh này đây thì người tử tù trở nên lồng lộng. Viên quản ngục và viên thư lại trở nên thật quá bé nhỏ biết bao nhiêu, hai người họ như bị động, khúm núm trước người tử tù. Nhưng với cách suy tưởng sâu xa hơn, chúng ta có thể hiểu được sự vĩ đại của viên quản ngục.Ta có thể dễ dàng ví rằng viên quản ngục là một vì vua anh minh và Huấn Cao là một tướng tài.Vua giỏi phải biết dùng tướng tài.
nhà văn nguyễn tuân còn khẳng định đây là “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có?”.
Cảnh tượng này quả là lạ lùng, chưa từng có vì trò chơi chữ nghĩa thanh tao có phần đài các lại không diễn ra trong thư phòng, thư sảnh, mà lại diễn ra nơi ngục tối thật chật hẹp bẩn thỉu và thật hôi hám.
Cảnh tượng lạ lùng chưa từng có bởi vì người nghệ sĩ có tài viết chữ đẹp lại trổ tài trong khi cổ mang gông, chân đeo xiềng và sáng mai ra pháp trường.
Cảnh tượng lạ lùng chưa từng thấy là hình ảnh tên tử tù cho chữ thì nổi bật lên uy nghi, còn viên quản ngục và thư lại, những kẻ đại diện cho trật tự xã hội đương thời thì lại khúm núm run run.
Điều đó cho thấy rằng trong nhà tù tăm tối, hiện thân cho cái ác, cái tàn bạo đó không phải cái ác, cái xấu đang thống trị mà chính là cái đẹp, cái dũng, cái thiện, cái cao cả đang làm chủ. Với riêng chỉ cảnh cho chữ này, cái nhà ngục tăm tối đã đổ sụp, bởi vì không còn kẻ phạm tội tử tù, không còn quản ngục và thư lại, chỉ có người nghệ sĩ tài hoa đang sáng tạo cái đẹp trước đôi mắt ngưỡng mộ sùng kính của những kẻ liên tài, tất cả đều thấm đẫm ánh sáng thuần khiết của cái đẹp, cái đẹp của thiên lương và khí phách. Cũng với cảnh này, người tử tù đang đi vào cõi bất tử. Sáng mai ông sẽ bị tử hình, nhưng những nét chữ vuông vắn, tươi đẹp hiện lên cái hoài bão tung hoành cả một đời của ông trên lụa bạch sẽ còn đó. Và đặc biệt và đáng chú ý nhất là lời khuyên của ông đối với tên quản ngục có thể coi là lời di huấn của ông về đạo lí làm người trong thời đại nhiễu nhương đó. Quan niệm của Nguyễn Tuân là cái đẹp gắn liền với cái thiện. Người say mê cái đẹp trước hết phải là người có thiên lương. Cái đẹp của Nguyễn Tuân còn gắn với cái dũng. Hiện thân của cái đẹp là hình tượng Huấn Cao đó, khí phách lừng lẫy đã sáng rực cả trong đêm cho chữ trong nhà tù.
Bên cạnh hình tượng Huấn Cao như đã hiện lên thật uy nghiêm và cao quy, ta còn thấy một tấm lòng trong thiên hạ. Trong đêm cho chữ, hình ảnh viên quản ngục cũng cảm động. Đó còn là một thanh âm trong trẻo mà như chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ. Có thể nói cái tư thế khúm núm, giọng nói nghẹn ngào, cái cúi đầu xin bái lĩnh và cử chỉ run run bưng chậu mực không phải là sự quy luỵ hèn hạ mà là thái độ chân thành khiến người đọc có cảm tình với con người đáng thương này.Nhưng giả xử nếu không có người cai ngục biết trân trọng tài năng,thì Huấn Cao cũng chỉ là một Huấn Cao tử tù.
Có thể nói rằng đoạn truyện ông Huấn Cao cho chữ là đoạn văn hay nhất trong truyện ngắn Chữ người tử tù. Với bút pháp điêu luyện, thần tình và sắc sảo khi dựng người, dựng cảnh, chi tiết nào cũng gợi cảm, gây ấn tượng. Ngôn ngữ Nguyễn Tuân như đã biến hóa, sáng tạo, có hồn, có nhịp điệu dư ba. Một không khí thật là cổ kính trang nghiêm đầy xúc động, có phần bi tráng toát lên trong đoạn văn.
Chữ người tử tù không còn là “chữ” theo nghĩa hiểu đơn thuần nữa, không chỉ là mỹ mà thôi, mà “những nét chữ tươi tắn nói lên những hoài bão tung hoành của một đời người”. Đây còn chính là sự chiến thắng của cái đẹp, cái cao thượng, đối với sự phàm tục nhơ bẩn, cũng là sự chiến thắng của tinh thần bất khuất trước thái độ cam chịu nô lệ. Sự hòa hợp, kết hợp độc đáo giữa mỹ và dũng trong hình tượng Huấn Cao là đỉnh cao nhân cách theo lý tưởng thẩm mỹ của Nguyễn Tuân, theo triết lý duy mỹ của Nguyễn Tuân.
